Anksiyete - Kaygı

Covid 19 Döneminde Ölüm ve Yas

Covid 19 döneminde ölüm ve yas süreci ertelenmiş yas olarak ifade edilir. Çünkü bir yakınını kaybeden kişiler yakınlarına uzaktan veda eder… Aynı aile içinde covid pozitif çıkan kişilerden kimisi hastalığı kolay şekilde atlatırken kimisi çok zor atlatıyor. Bu yüzden covid 19 döneminde ölüm ve yas konusu salgın bittikten sonra dahi çalışması gerekilen bir konudur. Peki covid 19 döneminde ölüm ve yas konusuna niye bu kadar dikkat etmemiz gerekiyor? Çünkü cenaze ve defin işlemleri ölen kişilerin yakınları tarafından çoğu kez gerçekleştirilemiyor. Karantinada olan biri kendi annesine veda edemiyor. Hatta çoğu kez annesinin, babasının, evladının öldüğünden bile haberi olmuyor. Çünkü hastanede tedavisine devam ediyor. Bu yüzden yas sürecinde kavrulan helvaların, baş sağlığı için gelen ziyaretçilerin anlamı daha da ortaya çıkıyor.
İçindekiler
1. Ölenlere Facebook’tan Veda
2. Türkiyede Covid 19 Döneminde Ölüm ve Vefat 
3. Covid 19 Döneminde Ölüm ve Yas Nasıl Tutulur
4. Yas Psikolojisi ve Ölüm
5. Covid 19 Döneminde Ölüm Sonrası Yas Süreci
6. Covid 19 Döneminde Ölüm ve Travmatik Yas
7. Covid 19 Dönemi Yas Süreciyle İlgili Öneriler

ölüm ve yas cenaze

Ölenlere Facebook’tan Veda

Geçenlerde okuduğum bir yazıda şu çok dikkatimi çekti. Bir aile ölen yakınlarının cenaze törenlerini yayınlamak için Facebook üzerinden bir grup koyuyor. Diğer akrabalar bu gruba üye oluyor. Defin sırasında aileden sadece iki kişi var. Birisi canlı yayını yapıyor. Diğer aile üyeleri bu canlı yayın aracılığıyla yakınlarına veda ediyor… Definden sonra eve ne gelen ne giden oluyor. Herkes telefon aracılığıyla aileyi arıyor.

Bizim kültürümüzde ölen kişiyi son olarak eve getiririz. Kapının önünde yakınlar toplanır. Dua eder. Farklı illerde olan akrabalar aranır. Ölen kişiyi ne zaman defnedileceği söylenir. Ölümden sonra  ev yakınları ve akrabalar toplanır. En önemlisi ölen kişinin acısı paylaşılır. Sahi ya, acı paylaşıldıkça azalır di mi? Covid-19 ailelerin yas sürecini yaşamasını da engelledi. Covid19 nedeniyle ölen bir kişinin ailesini ziyaret ederken herkes tereddüt eder oldu. Kapının önünde iki dakika görüp gitmeler…Telefonla baş sağlığı dilemeler…Kusura bakma gelmek isterdik ama…Biliyorsun salgın…

yas cenaze

Türkiye’de Covid 19 Döneminde Ölüm ve Vefat

14-15 ay önce birisi “Ölen yakınlarınıza veda edemeyeceksiniz” deseydi gülerdik. Ölen kişiye veda edilmez mi? Tabii ki veda edilir! Ancak öyle olmadı. Artık ölenlere bile veda edilemez bir hale geldik. Halen yaşıyor gibi geliyor! Evet, halen yaşadığını düşünmek çok normal. Çünkü veda edemedik, ölümü inkar ediyoruz! Hele bir de ölen kişinin defnedildiği zaman karantinadaysanız ölen kişinin toprağına dokunamazsınız. Ölen kişi nasıl öldü? Çok acı çekti mi? Son isteği neydi?

Yas ve Ölüm yazımıza mutlaka göz atın!

Son Kez Sesini Duyamadık!

Ölen kişiler son anlarında genelde entübe halde olur. Öldükten sonra telefonunuz çalar. Yakınızın öldüğü haberi verilir. Hala yaşıyor gibi gelir çünkü toprağına dokunamadınız. Sessizce hastaneye yattı. Haberimiz olmadı. Sessizce yoğun bakıma alındı.. Sessizce entübe oldu… Siz bir şey yapamadınız… Belki de hastalığı siz bulaştırdınız. Bu yüzden kendinizi suçluyorsunuz. Bir daha sarılamayacak olmak… Ölen kişiye son kez veda etmek, soğuk bedenine son kez dokunmak.. Yas süreci birlikte yaşanır. Ölen kişiye akrabalar, kardeşler birlikte veda eder. Çünkü anlamı budur. Komşu yemek yapar getirir. Belki evde dua okunur. Yedisinde ve kırkında akrabalar toplanır. Bütün bunlar bir veda ritüelidir. Yokluğuna alışamadınız çünkü yokluğu yaşamadınız.

Covid 19 Döneminde Ölüm ve Yas Nasıl Tutulur?

Aslında çok zor bir soru. Belirsiz bir dönem. Nelerle karşılaşacağız, bilmiyoruz. Ne kadar sürecek, ne zaman bitecek? Herkesin aklında sorular var. Evet, aşı oluyoruz. Peki sonra? Ne kadar süre sevdiklerimize sarılmamıza dikkat etmemiz gerek? Toplumsal bir travma yaşıyoruz. Konu bireysel değil, konu toplumsal. Salgının ilk günlerine oranla vakalar daha da arttı. Ölümler daha da arttı. Her gün bir uçak dolusu insan ölüyor! Biz sadece bunları sayı olarak biliyoruz. Çünkü bize bunları söylüyorlar. Ölenlerin eşi, dostu, yakını? Onlar bu süreci nasıl atlatıyor?

Tüm bunlar ruhsal açıdan çok örseleyicidir. İnsan kendini çaresiz hisseder. Ne yapacağını bilemez. Bu yüzden yeniden hayata uyum sağlamak çok zordur. Tek bir insanın ölümü trajedi, çok insanın ölümü istatistiktir. Şu an bize sunulan rakamlar bizin için sadece istatistik. Üzücü olan diğer taraf ise bu. Bu sayıların arkasında gerçek insanların olduğunu bilmek… Tabii ki her şeyi bir anda arkamızda bırakamayız. Bu yüzden olan bitenle yüzleşmemiz önemli. Ölen kişi gitti. Bir daha onu göremeyeceğiz. Bunun gerçekçi tarafıyla yüzleşmek örseliyicidir.

korona döneminde yas ve cenaze

Yas Psikolojisi ve Ölüm

Yas tutma ritüellerimiz değişmek zorunda kaldı. Cenaze evine gelip bizi teselli eden dostlarımız artık telefonla arıyor. Yakınımıza, annemize, babamıza, kardeşimize, eşimize veda etmemiz elimizden alındı. O yüzden bizi çaresiz hissettiren duygularımızı paylaşamaz olduk. Yine de karşılıklı yardıma hepimiz muhtaç haldeyiz. Karşılıklı yardımı unutmamak gerek. Yoldaş olma, yarenlik etme, acıyı paylaşma çok önemli. Kapının önünden de olsa baş sağlığı dilemek de bir destektir.

Hasta olup yoğun bakıma alanlarda da büyük bir korku ortaya çıkıyor. Eğer ölürsem yıkanmayacağım bile. Birazdan öleceğim, kimse bana veda edemeyecek! Bu durumda sadece fiziksel değil psikolojik bir savaş da veriyoruz.

Hemen Seans Al

Covid 19 Döneminde Ölüm Sonrası Yas

Araştırmalar yas sürecini farklı şekilde tanımlar. Ancak ortak tema aslında benzerdir. Eğer ki yas sürecine dair evreler uygun şekilde tamamlanmazsa sorun ortaya çıkar. Bu yüzden ölüme tanık olan kişi yas evresini uygun şekilde tamamlamalıdır. Bir yakınını kaybeden kişiler %10’u bu süreci uygun tamamlamaz. Diğer kişiler bir şekilde üstesinden gelir. Peki Covid 19 döneminde bu oran nedir? Şu an net bir şey söyleyemiyoruz.

Bir yakınını kaybeden kişinin verdiği ilk tepki şok ve inkardır. Bu evrede kişi genellikle yaşadıkları şeyin rüya olduğunu söyler. Sanki kapı çalınacak ve içeri girecek! Tüm bunlar şaka olmalı. Rüyadayım. Ani kayıplarda bazen donakalma ve ölümün olmadığını düşünme ortaya çıkar. Kronik hastalıklarda ya da yaşlılık durumlarında bu tepkiler azalır. Ancak salgın döneminde yaşlı da olsa kişide hastalık belirtisi ağır değildir. O yüzden ölüm erkendir. Zaten her ölüm erken değil midir? Bu yüzden salgın dönemlerinde meydana gelen ölümler daha travmatiktir. Ölümün soğuk yüzünü görmek dediğimiz şey aslında bu durumdur. İki hafta kendi işini kendi halleden biri artık yoktur. Definden önce ölen kişinin cansız bedeniyle vedalaşmak yasaktır! Ölen kişinin cenaze törenlerine yakınları gelemez. Böylece gerçekleşmesi gereken ritüeller gerçekleşmez. Bu yüzden kayıp yaşayan kişi acısını kalbine gömer. Ancak uygun zamanda acısını gömdüğü yerden çıkarması gerekir. Çünkü yas ertelenirse vedalaşmak da zor olur.

Ölümden Sonra Öfkelenmek

Ölümden sonra ortaya çıkar bir diğer evre ise öfke evresidir. Bu süreçte kişi bazen kendisini suçlar. Acaba hastalık benden mi bulaştı sorusunu kendisine sorar. Bununla mücadele etmek de acı vericidir. Bazen neden benim yakınım öldü? Neden benim annem ya da babam öldü sorusunu sorar. Bazen ise keşke başka hastaneye götürseydim diyerek kendilerini suçlar. Öneri uymadım, uysaydım ölmezdi düşüncesi de ortaya çıkar. Keşke hafif belirtiler ortaya çıktığında hemen müdahale etseydim cümlesini sık sık tekrarlar. Sağlık çalışanları ise hastalığı kendisinin getirdiğini söyler. Bu yüzden suçlamaları ve öfkeleri daha yoğun devam eder.

Ölümden Sonra Pazarlık ve Depresyon Süreci

Yas sürecinin bir diğer basamağı ise pazarlıktır. Pazarlık sürecinde bazen yaratıcıyla pazarlık yapılır. Pazarlık evresinde kişi öleni geri döndüremeyeceğini fark eder. Ardından ise depresyon evresi devreye girer. Depresyon evresinde kişi yasını düzgün bir şekilde yaşamazsa kendisini yoğun bir depresyonda bulur. Eğer ki bu evrede uygun destek kaynaklarına sahipse kabullenme evresiyle yas süreci son buulur.

Covid 19 Döneminde Ölüm ve Travmatik Yas

Eğer ki ailede Covid-19 nedeniyle ölen kişi sayısı fazlaysa travmatik yas belirtileri daha fazla olur.

Tanı ve tedavi sürecinde aksaklıklar çok fazlaysa, eksik bilgiler travmatik yas sürecini uzatır.

Kayıp sonrası ritüeller uygun şekilde gerçekleşmez.

Ölen kişinin yakınları damgalanacağını düşünür.

Eğer ki kişinin kendi hastalığı varsa korkusu daha da artar.

Covid 19 Dönemi Yas Süreciyle İlgili Öneriler

Salgın dönemi dünyaya oranla ülkemizde daha şiddetli şekilde devam ediyor. Her gün 50bin 60bin vaka açıklanıyor. Dünya salgın sürecini bir şekilde kontrol altına alıyor. Oysa Türkiye’de salgın kontrolden çıkıyor. Tüm bunlar aslında hem psikolojik, hem fiziksel hem de maddi açıdan bir tehdit olarak karşımıza çıkıyor. Bu yüzden psikolojik açıdan önlemlerin bir an önce alınması gerekli.

  • Tanı ve tedavi sürecinde doğru bilgiye ulaşmak
  • Eğer ki hastanın durumu ağırlaştıysa bilgi almak
  • Hasta yakınları ve hastane arasında bilgi ağı kurmak
  • Bilgi verme sürecinin en azından bazen yüz yüze yapılması
  • Hastanın durumuyla ilgili somut verilerin doğru şekilde ifade edilmesi
  • Hasta yakınlarına psikolojik destek verilmesi
  • Ölüm haberini verirken tepkilere hazırlıklı olunması
  • Cenaze törenlerinin yapılmasına özen gösterilmesi
  • Gerekli önlemlerin alınarak cenaze törenlerinin yapılması sağlanması
  • Sosyal destek için en azından kapı önünden baş sağlığı dilenmesi
  • Duyguların paylaşılması için daha sonradan aramaların yapılması
  • Ölen kişilerin ailelerine yönelik psikososyal destek sunulması

Covid 19 Dönemi kaygı belirtilerini de tetikleri. İlgili yazımıza da mutlaka göz atın.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir