Kişilik Nasıl Oluşur?
Kişilik nasıl oluşur, kişiliğin oluşu sürecinde neler etkilidir? Aslında bu soruya yıllar yıllar önce Freud cevap vermiştir. Freud’un verdiği cevapların ardından Adler, Jung, Rogers gibi pek çok bilim insanı da bu soruya cevap vermeye çalışmıştır. Bu yazımızda Freud’un bakış açısına göre kişilik nasıl oluşur sorusuna cevap aramaya çalışacağız. Psikanalitik gelişim kuramı erken çocukluk yaşantılarının kişinin hayatında çok önemli bir rolü olduğunu savunur. Hatta 0-6 yaş arasındaki dönemin bütün hayatımızı etkilediğini ifade eder. Aslında Freud “ Kişilik Nasıl Oluşur” sorusuna yanıt bulmamız için bizleri 0-6 yaş arasındaki ilişkilerimize bakmamız konusunda uyarmaktadır.
Freud; 0-6 yaş döneminde ortaya çıkan durumların anne baba tutumlarıyla direkt olarak ilgili olduğunu söyler. Bu yaş döneminde ortaya çıkan şımartılma ya da engellenme birbirinin tam zıttı olarak ortaya çıkar. Çocuğun bulunduğu dönemde aşırı haz alması ya da haz almasının engellenmesinin ilerleyen dönemlerde sağlıklı bir kişilik örüntüsü kurmasının önüne geçtiğini ifade etmektedir. Peki Freud’un tanımladığı kişilik dönemleri nelerdir?
Oral Dönem ( 0- 18 ay )
Freud; bebeğin doğumundan 18 aya kadar olan süreçte zevk merkezinin oral bölge yani ağız bölgesi olduğunu ifade eder. Bebeğin bu yaşlarda yaşamdan zevk aldığı bölge ağız ve çevresidir. Çünkü annesini emerek yaşamına devam eder. Emme ve yutma bu dönemde çocuk için birinci sıradadır. Çünkü bu dönemde hayatını devam ettirmek için tüm ihtiyaçlarını emerek elde eder. Bu yaş döneminde bebek tam olarak annenin sevgisine, ilgisine ve beslemesine bağımlı haldedir. Bu yaş döneminde anneyle kurulan ilişkinin yaşamının diğer zamanlarında diğer insanlarla kuracağı ilişkinin temelini oluşturacağını ifade eder. Oluşacak ilişkini güven, bağımsızlık, sevgi ve ilgi ihtiyaçlarını tanımlamasına yardımcı olur. Eğer ki anneden beklenen kesintisiz ilgi ve bakım karşılanmazsa bebeğin parmak emme davranışını sıklaşır. Bu dönemde bebek kendisini yalnız hissetmemeli. Eğer hissederse bağımlı, saf, iyimser, onaylanma ihtiyacı yüksek özellik geliştirir. Diğer yandan sürekli desteklenmek isteyen, agresif, tartışmacı, kötümser, sömürücü, kırıcı, aşağılayıcı gibi özelliklere sahip olur. Kişilik nasıl oluşur sorusunun ilk adımı oral dönemdir.
Anal Dönem (1,5-3 yaş)
Bu yaş döneminde çocuğun haz merkezi anüs ve çevresidir. Bu dönemde kasları üzerinde kontrolü ele alan çocuk dışkısını tutmaktan ve bırakmaktan zevk alır. Bu yeteneğini keşfetmek onun için bir başarıdır. Bu yaşantısını tekrarlamak ona haz verir. Bu dönemde çocuğa verilen tuvalet eğitimi kişiliğin gelişiminde oldukça etkilidir. Çocuğun tuvaletinin annesi tarafından kontrol edilmesi çocuğa göre bu hazzın önündeki en büyük engeldir. Bu noktada çocuk ailesinden bunu öğrenir. Bu durum çocuğu pek mutlu etmez. Eğer ki çocuğa karşı katı anne baba tutumu söz konusu olursa inatçı, aşırı düzenli, aşırı titiz, cimri, düzensiz, savurgan, yıkıcı ve dürtüsel kişilik özelliklerine sahip olur. Anal dönem de kişilik nasıl oluşur sorusuna yanıt verilen ikinci dönemdir.
Fallik Dönem ( 3-6 yaş )
Bu yaş döneminde haz merkezi genital organlardır. Çocuk cinsel konulara ilgi duyar. Freud bu dönemde çocukların kendi ebeveynlerine karşı cinsel arzular beslediğini ifade eder. Erkek çocuklar babanın yerine geçmeyi, kız çocuklar ise annenin yerine geçmeyi arzularlar. Bu noktada erkeklerin bu arzusuna Odipus kompleksi, kızların bu arzusuna ise Elektra karmaşası denmektedir. Erkek çocukları için doğumdan itibaren sevgi kaynağı annedir. Annesine yakın olmak birinci ihtiyacıdır. Babanın fiziksel olarak güçlü olması ve anneye temas etmesi çocuğun bu noktada babaya öfke duymasına neden olmaktadır. Babasının güçlü olması diğer bir yandan ise korkmasına da neden olmaktadır. Bu yaş döneminde babasını izleyerek ve kendisiyle özdeşleştirerek cinsel kimliğini elde eder. Bu özdeşimin süper egoyu geliştirir. Kişilik nasıl oluşur sorusuna cevap vermek için ilk 6 yıl çok önemlidir.
Kız çocuklarında da ilk sevgi nesnesi annedir. Ancak ilerleyen zamanlarda cinsel farklılıkları fark ettikçe annesini bu konuda suçlamaya başlar. Freud bu duruma penis kıskançlığı demektedir. Güçlü olmayı penisle bir tutan kız çocuğu bu konuda annesini suçlar. Ayrıca öfkelenir. Bu durumda kendisini eksik hisseder. Annesine karşı beslediği düşmanca duygular artar. Bir süre sonra ise babasını elde edemeyeceği fark eden çocuk arzusuna bastırır ve annesiyle özdeşim kurmaya başlar. Böylece uygun cinsel gelişim ve değer yargıları oluşturur.
Bu yaş dönemindeki ilişkiler ilerleyen zamanlarda ortaya çıkacak durumları da belirler. İlerleyen zamanlarda ortaya çıkacak olan böbürlenme, kendini beğenme, pervasızlık gibi durumlar bu yaş döneminde kazanılır. Bu dönemin sağlıklı yaşanmaması erkekliği ön plana çıkarma, kendini aşırı vurgulama, ispatlama çabası ve baştan çıkarıcı tavırlar olarak ortaya çıkar.
Kişilik nasıl oluşur sorusuna genellikle ilk 6 yıl cevabı verilir. Kısaca size ilk 6 yılı anlatmaya çalıştık.
Latent ( Gizil ) Dönem – 6-12 yaş
Bu dönemde ilgi noktası beden ya da herhangi bir cinsel organ değildir. Bu süreçte çocuklar daha çok sosyal ilişkilerine önem vermeye başlarlar. Bu yaş grubundaki çocuklar daha çok kendi cinsiyetinden kişilerle iletişim kurarlar, oyun oynarlar. Cinselliği konuşmaya ilgisiz olurlar. Arkadaşlık onlar için daha önemlidir. Daha önceki dönemlerde elde edilen bilgiler pekişir. Bu dönemde bedene ya da cinsel organa odaklanılmadığı için takılma durumu söz konusu değildir.
Freud’un ortaya atmış olduğu kişilik kuramı sonraki zamanlarda oluşan kişilik kuramlarının oluşmasında büyük bir etkiye sahiptir. Ancak bu yaş döneminde cinselliğe yaptığı aşırı vurgu nedeniyle eleştirilmiştir. İnsan doğasına olan “kötücül” bakış açısı nedeniyle çok sert eleştirilere maruz kalmıştır. Ayrıca Freud bu dönemlerde ortaya çıkan sağlıksız ilişkilerin çözümlenmemesinin ilerleyen dönemlerde de problem yaşanmasına neden olacağını ifade etmektedir.
Kişilik nasıl oluşur sorusunun yanı sıra kişilik bozukluklarını bilmek de önemlidir. Yazımızı okuyabilirsimiz.